अजित तिवारी, विराटनगर, साउन ३१- भारतको आन्ध्र प्रदेश र कोलकाताबाट पूर्वाञ्चलमा भित्रिने माछामा ‘फर्मालिन केमिकल' प्रयोग हुने गरेको छ। सामान्यतयाः लास कुहिन नदिन प्रयोग गरिने यो रसायन मानव स्वास्थ्यका लागि हानिकारक मानिन्छ।
आन्द्रा र कोलकाताको समुन्द्रमा मारिएका माछा पूर्वाञ्चलका बजारसम्म आइपुग्न झन्डै १० देखि १२ दिन लाग्छ। यस अवधिमा माछालाई कुहिन नदिन फर्मालिन प्रयोग गरिएको हो। फर्मालिनमा चोभिएको माछा लामो समयसम्म पनि ताजा देखिन्छ। फर्मालिन र पानीको समिश्रण प्रयोग गरिएको माछा पानीबाट झिकिएको १५ दिनपछि काट्दा भर्खरै झिकिए झैं रगत आउँछ।
‘फर्मालिन विषादी हो, यो खाँदा मान्छेको कलेजोमा नोक्सानी पुर्याउँछ,' नोवेल मेडिकल कलेजका प्याथलोजिस्ट डा. विदुर वस्तीले नागरिकसँग भने, ‘मृत शरीरलाई कुहिनबाट रोक्न प्रयोग गरिने फर्मालिन जिउँदो शरीरका लागि पाच्य हुँदैन।'
पूर्वी नेपालको माछाको ठूलो बजार विराटनगरमा दैनिक दुई हजार किलो माछा खपत हुन्छ। माछाका थोक बिक्रेता दिलीप सहनीका अनुसार विराटनगरमा दैनिक बिक्री हुने माछामध्ये ७० प्रतिशत भारतबाट आउँछ। ‘लोकल माछा धेरै परिमाणमा पाइँदैन, भारतको माछा आइसबक्स(बर्फ)मा राखिएर ल्याउने हुँदा मारिएको केही दिनपछि पनि ताजा नै हुन्छ,' सहनीले भने।
आन्द्रा र कलकताको समुन्द्री इलाकामा मारिएको माछा नेपालसम्म आइपुग्न १०-१२ दिन लाग्ने भएकाले कुहिन र गन्हाउन नदिन फर्मालिन केमिकल सिरिञ्चको सहायताले माछाको पेटमा हालिन्छ।
‘फर्मालिनमा चोभिएको माछा विराटनगरको बजारमा छ्यापछ्याप्ती पाइन्छ,' स्थानीय माछा उत्पादक जनक कार्कीले भने, ‘खाद्य निरीक्षण नहुँदा माछामा प्रयोग हुने केमिकलबारे अनभिज्ञ उपभोक्ताले यसको उपभोग गरिरहेका छन्।'
पूर्वी नेपालमा भारतका कमन, भ्याकुर, रहु, नैनी र ग्रास माछाको बढी खपत हुन्छ। ‘उपभोक्ताले लोकल माछा नै खोज्छन्, तर उनीहरु चिन्दैनन्,' कार्कीले भने,‘ठूलो माछा खाने चक्करमा उपभोक्ताहरु विषादी खाइरहेका छन्।' भारतबाट आउने माछामा फर्मालिन प्रयोग भइरहेको जानकारी स्थानीय माछा उत्पादकले मत्स्य विभागलाई गराए पनि त्यसलाई रोक्न खासै पहल नभएको उनीहरुको आरोप छ। लोकलभन्दा आन्द्रा र कलकताको माछा सस्तो र आकारमा ठूलो हुन्छ।
विराटनगरमा लोकल रोह र नैनी माछा प्रति किलो दुईसय ५० देखि तीनसय रुपैयाँमा बिक्री हुन्छ भने भारतका माछा एक सय ५० देखि दुईसय रुपैयाँमा एक किलो पाइन्छ। ‘भारतबाट आउने माछा आइसमा राखिएको हुन्छ, कुनै प्रकारको केमिकल प्रयोग भएको हुँदैन,' भारतीय माछाका थोक बिक्रेता सहनीले भने, ‘स्थानीय उत्पादकले महँगोमा माछा बेच्न त्यस्तो आरोप लगाएका हुन्।'
कृषि विकास कार्यालय मोरङका योजना अधिकृत वसन्त अर्यालका अनुसार मोरङमा वार्षिक १४ सय टन माछा उत्पादन हुन्छ। ‘उपभोक्ताको कुल मागको ३० प्रतिशत पनि स्थानीय माछाले धान्दैन,' उनले भने। भारतको आन्द्रा प्रदेश र कोलकाताबाट पूर्वी नाकामा भित्रिने माछा काठमाडौंसम्म पुग्ने गरेको छ।
